ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΤΡΑΝΟΒΑΛΤΟΥ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ & ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
Το Τρανόβαλτο, ορεινό χωριό του Ν. Κοζάνης, απέχει 42km από την Κοζάνη, βρίσκεται στο νότιο τμήμα του Ν.Κοζάνης, σε μια προέκταση της οροσειράς των Καμβουνίων ορέων σε υψόμετρο 670 μέτρων. Έχει πληθυσμό 853 κατοίκους (2001) και έκταση 92 τετρ. χιλ. Αυτοδιοικητικά υπάγεται πλέον στον διευρυμένο Δήμο Σερβίων-Βελβενδού. Πριν υπαγόταν στο Δήμο Καμβουνίων και ήταν η έδρα του Δήμου αυτού.
Ιστορικά, η ευρύτερη περιοχή του Τρανοβάλτου (σύμφωνα με ευρήματα επιφανειακής έρευνας) φαίνεται να έχει κατοικηθεί από τη Νεολιθική Εποχή και την Εποχή του Σιδήρου, μέχρι τα Ελληνιστικά Χρόνια(Γ. Καραμήτρου- Μεντεσίδου 1999, 282). Στην περιοχή του Τρανοβάλτου εντοπίσθηκαν δύο χειροποίητα αγγεία (κάνθαρος και πρόχους) και παραδόθηκαν από τους κατοίκους το 1984 στην αρχαιολογική υπηρεσία.
Η παλαιότερη γραπτή μαρτυρία ύπαρξης του Τρανοβάλτου με τη σημερινή ονομασία μας δίνεται από ένα χειρόγραφο αφιερωτών της Μονής της Μεταμόρφωσης των Μετεώρων, του οποίου η πρώτη γραφή ανάγεται στα έτη 1592,1593.
Όταν ο Αλή Πασάς λίγο πριν το 1800 απέκτησε κάποιες αρμοδιότητες στο χώρο της Μακεδονίας, με τις επεκτατικές του επιδρομές και με διάφορους δόλιους και δυναστικούς τρόπους, άρπαζε το ένα μετά το άλλο τα χωριά και τα μετέτρεπε σε τσιφλίκια (Μόκρο(Λιβαδερό) Λαζαράδες) τότε κατέστησε και το Τρανόβαλτο τσιφλίκι μαζί με τα άλλα χωριά των Καμβουνίων. Με επιστολή προς το Μητροπολίτη (Ιούνιος 1820) οι ιερείς (Παπανίκος και Παπαντώνης από το Τρανόβαλτο) και Παπαγιάννης Παπαπαναγιώτης από το Μόκρο) ήθελαν να μεσολαβήσει, ώστε να τους επιστραφούν τα κτήματα ή να καταβληθεί η αξία τους.
Ο "Κώδιξ Ζάμπορδας" αναφέρει ότι το Τρανόβαλτο κτίστηκε στη σημερινή μθέση το έτος 1872, έπειτα από τη συνένωση μικρών οικισμών που υπήρχαν στις τοποθεσίες Άγιος Αθανάσιος, Παλιόχωρα, Παναγία, όπου σώζονται μερικά ερείπια σ' αυτές.
Κατά το έτος 1854, το Τρανόβαλτο συμμετείχε με 40 οικογένειες επαναστατών, στο επαναστατικό κίνημα με αρχηγό τον κλεφταρματωλό Θεόδωρο Ζιάκα (Ιστορικός Κ. Γουναρόπουλος) και υπέστη μεγάλες καταστροφές από τους Τούρκους, για το λόγο αυτό.
Επίσης συμμετείχε στην επανάσταση του Μπούρινου, το έτος 1878.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το Τρανόβαλτο, τη μόρφωση των παιδιών και τη μισθοδοσία του δασκάλου, έδειξε κατά τα χρόνια της Πρώτης Αρχιερατείας του (1889-1892) ο Μητροπολίτης Κωνστάντιος. Τότε στο Τρανόβαλτο λειτουργούσε Αλληλοδιδακτική Σχολή, με 35 μαθητές σύμφωνα με τις μεθόδους της εποχής, στην οποία οι μεγαλύτεροι και εξυπνότεροι εκπαίδευαν τους μικρότερους. Το έτος 1907 το Τρανόβαλτο είχε 400 κατοίκους, 60 οικίες και 45 μαθητές (Αρχείο Μητροπολίτου Κωνστάντιου Ματουλόπουλου). Απελευθερώθηκε από τον Τουρκικό ζυγό, μετά την ιστορική μάχη των Λαζαράδων, στις 9 Οκτωβρίου 1912.
Οι πρώτοι δρόμοι, όλο στροφές, άρχισαν να φτιάχνονται κάπου στις αρχές της δεκαετίας του 1930 πάνω σε παλιά, σχηματισμένα μονοπάτια απο την κατασκευαστική εταιρεία ΑΘΗΝΑ. Στα νότια του Τρανοβάλτου υπήρχε (τρανός) βάλτος που αποξηράνθηκε και σήμερα καλλιεργείται. Στο βάλτο αυτό ωφείλει την ονομασία του, όπως και το γειτονικό Μικρόβαλτο. Τα αποστραγγιστικά έργα της λίμνης-έλους του Τρανοβάλτου ξεκίνησαν προπολεμικά (1936) και ολοκληρώθηκαν το 1954, αποδίδοντας περίπου 900 καλλιεργήσιμα στρέμματα προς εκμετάλλευση.
Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, το Τρανόβαλτο υπέστη την καταστροφική μανία των Γερμανικών στρατευμάτων, τα οποία στα πλαίσια των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, την 21 Αυγούστου 1943 πυρπόλησαν ολοσχερώς το χωριό καθώς και τον ιερό ναό του Αγίου Αθανασίου και εκτέλεσαν δια τουφεκισμού 14 άτομα στη θέση " Φτέρη- Σταυρός", ενώ το ίδιο σκηνικό επαναλήφθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 1944 ολοκληρώνοντας την καταστροφή του Τρανοβάλτου, αφού πυρπόλησαν όσα σπίτια είχαν σωθεί από την προηγούμενη επιδρομή στο χωριό (21-8-1943) και σκότωσαν 5 άτομα.
Μετά την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου, όπου το Τρανόβαλτο δοκιμάστηκε σκληρά από τις ολέθριες συνέπειες της αδελφοκτόνου σύγκρουσης, στα πλαίσια της Ανασυγκρότησης του ρημαγμένου τόπου από την καταστρεπτική δεκαετία (1940-1949), ο Ελληνικός Στρατός ανέλαβε την κατασκευή δρόμων, γεφυρών πολυβολείων κλπ. Τις πέτρες για την κατασκευή αυτών των έργων τις έπαιρναν από το βουνό, όπου σήμερα βρίσκονται τα λατομεία Τρανοβάλτου. Στρατιώτες με καταγωγή από την Πάρο, Κάρπαθο, Βόλο, γνωρίζοντας από μάρμαρα, αντελήφθησαν ότι οι πέτρες που χρησιμοποιούσαν ήταν μάρμαρα και μάλιστα αρίστης ποιότητας. Έτσι το 1953, στη θέση "Μπιστεριά" άνοιξαν τα πρώτα λατομεία με πρωτοπόρους τον Θεσσαλονικιό Λαλούμη, τον Λαρισαίο Σκούταρη κλπ με πρώτους εργάτες κυρίως νησιώτες Παριανούς και Καρπάθιους.
Μαρτυρίες των κατοίκων αναφέρουν ότι είχε ξαναχρησιμοποιηθεί το βουνό για την εξόρυξη των μαρμάρων, πριν από πολλούς αιώνες,έχουν βρεθεί αρχαία "πατάρια" και μισοτελειωμένα αγάλματα κι αρκετοί πιστεύουν ότι για τα αγάλματα της αρχαίας Αιανής έχουν χρησιμοποιηθεί τα μάρμαρα του Τρανοβάλτου.
Η εξόρυξη μαρμάρων είναι από τις βασικές οικονομικές δραστηριότητες του Τρανοβάλτου. Τα αξιόλογα κοιτάσματα μαρμάρων στους ορεινούς όγκους γύρω από τον οικισμό του Τρανοβάλτου, παράγουν λευκό μάρμαρο, αρίστης ποιότητος, κατάλληλο για πολλές χρήσεις. Μάρμαρα Τρανοβάλτου έχουν εξαχθεί στην Ιαπωνία, Αυστραλία, Αραβικά Εμιράτα, Αμερική κλπ. Η ύπαρξη και η λειτουργία των επιχειρήσεων εξόρυξης, επεξεργασίας μαρμάρων, αποτελούσε ένα σημαντικό έσοδο στον προυπολογισμό του πρώην Δήμου Καμβουνίων. Πλην όμως, η σημερινή οικονομική κρίση δεν άφησε ανεπηρέαστη την εκμετάλλευση του μαρμάρου, επηρεάζοντας αυτή σε όλες τις εκφάνσεις της, δημιουργώντας πολλά προβλήματα στην εξόρυξη, στην εκμετάλλευση, στην εμπορία και διάθεση αυτού με δυσμενή κοινωνικά και οικονομικά αποτελέσματα στον τόπο.
Όταν ο Αλή Πασάς λίγο πριν το 1800 απέκτησε κάποιες αρμοδιότητες στο χώρο της Μακεδονίας, με τις επεκτατικές του επιδρομές και με διάφορους δόλιους και δυναστικούς τρόπους, άρπαζε το ένα μετά το άλλο τα χωριά και τα μετέτρεπε σε τσιφλίκια (Μόκρο(Λιβαδερό) Λαζαράδες) τότε κατέστησε και το Τρανόβαλτο τσιφλίκι μαζί με τα άλλα χωριά των Καμβουνίων. Με επιστολή προς το Μητροπολίτη (Ιούνιος 1820) οι ιερείς (Παπανίκος και Παπαντώνης από το Τρανόβαλτο) και Παπαγιάννης Παπαπαναγιώτης από το Μόκρο) ήθελαν να μεσολαβήσει, ώστε να τους επιστραφούν τα κτήματα ή να καταβληθεί η αξία τους.
Ο "Κώδιξ Ζάμπορδας" αναφέρει ότι το Τρανόβαλτο κτίστηκε στη σημερινή μθέση το έτος 1872, έπειτα από τη συνένωση μικρών οικισμών που υπήρχαν στις τοποθεσίες Άγιος Αθανάσιος, Παλιόχωρα, Παναγία, όπου σώζονται μερικά ερείπια σ' αυτές.
Κατά το έτος 1854, το Τρανόβαλτο συμμετείχε με 40 οικογένειες επαναστατών, στο επαναστατικό κίνημα με αρχηγό τον κλεφταρματωλό Θεόδωρο Ζιάκα (Ιστορικός Κ. Γουναρόπουλος) και υπέστη μεγάλες καταστροφές από τους Τούρκους, για το λόγο αυτό.
Επίσης συμμετείχε στην επανάσταση του Μπούρινου, το έτος 1878.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το Τρανόβαλτο, τη μόρφωση των παιδιών και τη μισθοδοσία του δασκάλου, έδειξε κατά τα χρόνια της Πρώτης Αρχιερατείας του (1889-1892) ο Μητροπολίτης Κωνστάντιος. Τότε στο Τρανόβαλτο λειτουργούσε Αλληλοδιδακτική Σχολή, με 35 μαθητές σύμφωνα με τις μεθόδους της εποχής, στην οποία οι μεγαλύτεροι και εξυπνότεροι εκπαίδευαν τους μικρότερους. Το έτος 1907 το Τρανόβαλτο είχε 400 κατοίκους, 60 οικίες και 45 μαθητές (Αρχείο Μητροπολίτου Κωνστάντιου Ματουλόπουλου). Απελευθερώθηκε από τον Τουρκικό ζυγό, μετά την ιστορική μάχη των Λαζαράδων, στις 9 Οκτωβρίου 1912.
Οι πρώτοι δρόμοι, όλο στροφές, άρχισαν να φτιάχνονται κάπου στις αρχές της δεκαετίας του 1930 πάνω σε παλιά, σχηματισμένα μονοπάτια απο την κατασκευαστική εταιρεία ΑΘΗΝΑ. Στα νότια του Τρανοβάλτου υπήρχε (τρανός) βάλτος που αποξηράνθηκε και σήμερα καλλιεργείται. Στο βάλτο αυτό ωφείλει την ονομασία του, όπως και το γειτονικό Μικρόβαλτο. Τα αποστραγγιστικά έργα της λίμνης-έλους του Τρανοβάλτου ξεκίνησαν προπολεμικά (1936) και ολοκληρώθηκαν το 1954, αποδίδοντας περίπου 900 καλλιεργήσιμα στρέμματα προς εκμετάλλευση.
Κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής, το Τρανόβαλτο υπέστη την καταστροφική μανία των Γερμανικών στρατευμάτων, τα οποία στα πλαίσια των εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, την 21 Αυγούστου 1943 πυρπόλησαν ολοσχερώς το χωριό καθώς και τον ιερό ναό του Αγίου Αθανασίου και εκτέλεσαν δια τουφεκισμού 14 άτομα στη θέση " Φτέρη- Σταυρός", ενώ το ίδιο σκηνικό επαναλήφθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 1944 ολοκληρώνοντας την καταστροφή του Τρανοβάλτου, αφού πυρπόλησαν όσα σπίτια είχαν σωθεί από την προηγούμενη επιδρομή στο χωριό (21-8-1943) και σκότωσαν 5 άτομα.
Μετά την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου, όπου το Τρανόβαλτο δοκιμάστηκε σκληρά από τις ολέθριες συνέπειες της αδελφοκτόνου σύγκρουσης, στα πλαίσια της Ανασυγκρότησης του ρημαγμένου τόπου από την καταστρεπτική δεκαετία (1940-1949), ο Ελληνικός Στρατός ανέλαβε την κατασκευή δρόμων, γεφυρών πολυβολείων κλπ. Τις πέτρες για την κατασκευή αυτών των έργων τις έπαιρναν από το βουνό, όπου σήμερα βρίσκονται τα λατομεία Τρανοβάλτου. Στρατιώτες με καταγωγή από την Πάρο, Κάρπαθο, Βόλο, γνωρίζοντας από μάρμαρα, αντελήφθησαν ότι οι πέτρες που χρησιμοποιούσαν ήταν μάρμαρα και μάλιστα αρίστης ποιότητας. Έτσι το 1953, στη θέση "Μπιστεριά" άνοιξαν τα πρώτα λατομεία με πρωτοπόρους τον Θεσσαλονικιό Λαλούμη, τον Λαρισαίο Σκούταρη κλπ με πρώτους εργάτες κυρίως νησιώτες Παριανούς και Καρπάθιους.
Μαρτυρίες των κατοίκων αναφέρουν ότι είχε ξαναχρησιμοποιηθεί το βουνό για την εξόρυξη των μαρμάρων, πριν από πολλούς αιώνες,έχουν βρεθεί αρχαία "πατάρια" και μισοτελειωμένα αγάλματα κι αρκετοί πιστεύουν ότι για τα αγάλματα της αρχαίας Αιανής έχουν χρησιμοποιηθεί τα μάρμαρα του Τρανοβάλτου.
Η εξόρυξη μαρμάρων είναι από τις βασικές οικονομικές δραστηριότητες του Τρανοβάλτου. Τα αξιόλογα κοιτάσματα μαρμάρων στους ορεινούς όγκους γύρω από τον οικισμό του Τρανοβάλτου, παράγουν λευκό μάρμαρο, αρίστης ποιότητος, κατάλληλο για πολλές χρήσεις. Μάρμαρα Τρανοβάλτου έχουν εξαχθεί στην Ιαπωνία, Αυστραλία, Αραβικά Εμιράτα, Αμερική κλπ. Η ύπαρξη και η λειτουργία των επιχειρήσεων εξόρυξης, επεξεργασίας μαρμάρων, αποτελούσε ένα σημαντικό έσοδο στον προυπολογισμό του πρώην Δήμου Καμβουνίων. Πλην όμως, η σημερινή οικονομική κρίση δεν άφησε ανεπηρέαστη την εκμετάλλευση του μαρμάρου, επηρεάζοντας αυτή σε όλες τις εκφάνσεις της, δημιουργώντας πολλά προβλήματα στην εξόρυξη, στην εκμετάλλευση, στην εμπορία και διάθεση αυτού με δυσμενή κοινωνικά και οικονομικά αποτελέσματα στον τόπο.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ & ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ
ΟΠΩΣ ΑΥΤΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΤΗΚΕ
ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΟΤΣΑΝΗ ΔΡΑΜΑΣ
